Balkan-Turizam
Romi predstavljaju jednu od najstarijih i kulturno najraznovrsnijih manjinskih zajednica u Srbiji i na celom Balkanu. Njihovo prisustvo na ovim prostorima beleži se više od šest vekova, a njihova tradicija, muzika i način života ostavili su dubok trag u kulturi mnogih naroda.
Prema popisu stanovništva iz 2022. godine, u Srbiji živi nešto više od 130.000 Roma, što čini oko 2% ukupnog stanovništva, ali se procenjuje da je stvarni broj veći, jer mnogi Romi u popisima navode druge nacionalnosti ili ostaju nepopisani. Najviše ih živi u centralnoj Srbiji, ali i u većim gradovima kao što su Beograd, Niš, Kragujevac, Valjevo i Novi Sad, kao i u manjim sredinama širom Vojvodine.
Istorijski koreni i dolazak na Balkan
Poreklo Roma vodi se iz severne Indije, odakle su se u više migracionih talasa kretali ka zapadnim delovima sveta. Na Balkan su stigli oko 14. veka, najverovatnije preko Male Azije i Vizantije, a u Srbiji su prvi put dokumentovano zabeleženi u Despotovini Stefana Lazarevića. Vremenom su se naselili u gradovima i naseljima širom Balkana, prilagođavajući se različitim društvenim i kulturnim uticajima, ali su sačuvali posebnost jezika i običaja.
Tokom turske vladavine, mnogi Romi su bili zanatlije, kovači, muzičari i trgovci. Njihova veština u obradi metala i u muzici učinila ih je prepoznatljivim i cenjenim u čitavom regionu. U 19. veku, nakon oslobođenja Srbije, Romi su dobili stalna naselja i postepeno postali deo urbane kulture, naročito u varošicama i zanatskim četvrtima.
Kultura, jezik i tradicija
Romi su kroz vekove razvili bogatu usmenu kulturu, jezik i muziku koji spajaju istočnjačke i balkanske uticaje. Njihov jezik, romani čib, pripada indoiranskoj grupi jezika i ima više dijalekata u zavisnosti od regiona. U Srbiji je zvanično priznat kao jezik nacionalne manjine, a u pojedinim školama u Vojvodini i centralnoj Srbiji izvodi se i nastava na romskom jeziku.
Romska muzika je jedan od najprepoznatljivijih elemenata njihove kulture. Truba, violina i harmonika simboli su veselja, dok romski muzičari, poput čuvenog Šabana Bajramovića, predstavljaju najbolji primer spajanja tradicije i modernog izraza. Osim muzike, važan deo kulture su porodični običaji, poštovanje starijih i brojne verske tradicije, koje su često mešavina pravoslavnih, katoličkih i islamskih uticaja.
Položaj i savremeni život
Iako su Romi danas u Srbiji zvanično priznata nacionalna manjina sa pravom na školovanje, kulturno izražavanje i učešće u javnom životu, njihov društveni položaj i dalje je osetljiv. Veći deo romske populacije živi u skromnim uslovima, često na periferiji gradova, ali postoji sve više primera uspešne integracije kroz obrazovanje, umetnost i javni rad.
Poslednjih godina realizuju se programi koji promovišu uključivanje Roma u školstvo i zapošljavanje, kao i očuvanje njihove kulture i tradicije. Posebno su aktivne romske organizacije u Nišu, Valjevu, Kragujevcu i Novom Sadu, koje rade na jačanju identiteta i poboljšanju uslova života za svoju zajednicu.
